Zawieprzyce - www.zawieprzyce.prv.pl

O Zawieprzycach

Pierwsze wzmianki o niej pojawiają się w 1390 r. - 1420 r. (Zaviprzicze, Zanieprzicze). Według Długosza w 1390 r. koło Zawiprzyc, rzekomo żródła rzeki Por, podkomorzy królowej pobrawszy od Sulisława Zawieprzkiego 1/2 ruszycy za zabójstwo przez nieznanych sprawców dwóch kobiet przyznaje mu miejsce znalezienia zwłok tj łozy przy ujściu rzeki Bystrzycy do Wieprza, oraz łąki i bagno Raszów. W 1460 r. Zawieprzyce graniczą ze Spiczynem, w 1461 r. z Czerniowem i Wolą Czerniowską. Najprawdopodobniej już w tym czasie istnieje tu zamek obronny, posadowiony w widłach rzeki Bystrzycy i Wieprza na okazałym wzgórzu. Pełnił on funkcje obronne od wschodu przy trakcie wiodącym z Litwy przez Lublin dalej na zachód Polski. W 1545 r. właścicielem Zawieprzyc staje się Adankt Ciecierski z Ciecierzyna, chorąży drohnicki. Od 1611 r. dobra te przeszły w ręce Jana Firleja, kasztelana wojnickiego. Przełom XVI i XVII wieku to okres licznych wojen. Firlejowie w tym okresie zbudowali między Wisłą a Wieprzem sześć zamków obronnych (Dąbrowica, Bronowice n. Wisłą, Czemierniki, Janowiec, Łęczna, Kijany, Zawieprzyce, Lubartów, Kock). Można przypuszczać, że w XVII wieku w Zawieprzycach istniało skromne założenie ogrodowe o charakterze regularnym tzw. ogród włoski, pełniące jednocześnie funkcje użytkowe. Około 1626 r. Zawieprzyce zostały wydzierżawione a potem sprzedane Józefowi Gorayskiemu, staroście lubelskiemu, który odstąpił zamek wraz z Wólką Zawieprzycką Anatazemu Miączyńskiemu, wojewodzie wołyńskiemu. Przez połączenie kilku okolicznych folwarków tj. Spiczyna, Jawidza, Zawieprzyc, Wólki Zawieprzyckiej i Charlęża tworzy Miączyński klucz Zawieprski z rezydencją w Zawiprzycach. W latach 1674-1679 wg planów Tylmana z Gameren został wybudowany pałac barokowy - na miejscu starego zamku. Od strony wschodniej na płaskowyżu założono regularny ogród spacerowy, bogato zdobiony. Głównym tworzywem ogrodu były wysmukłe topole włoskie wyznaczające aleje. W 1794 r. Miączyńscy sprzedali majątek Aleksandrowi Morskiemu. A w 1818 r. Zawieprzyce stały się własnością senatora Królestwa Polskiego i wojewody Antoniego Ostrowskiego. W tym okresie zespół pałacowy otoczono wysokim murem z arkadami i bramą wjazdową. Wybudowano klasycystyczną oranżerię a parkowi nadano cechy romantyczne. W tym też charakterze urządzono tereny przed pałacem od strony południowo-zachodniej. Od 1838 r. po pożarze zamku jego funkcje mieszkalne przejęła oficyna a następnie dwór należący do dzierżawcy majątku. Na przełomie XIX i XX wieku mieszkał w nim Ksawery Skłodowski, brat dziadka Marii Skłodowskiej-Curie, Józefa, który w latach 1851- 1862 był dyrektorem lubelskiego gimnazjum. Wielka uczona bywała w Zawieprzycach na wakacjach. W rękach Ostrowskich Zawieprzyce pozostawały aż do 1945 r. a ostatnim właścicielem, od 1918 r. , był Jan Ostrowski. W drugiej połowie XIX wieku zachowane jeszcze ruiny pałacu stanowiły w parku podstawowy element kompozycyjny romantycznego założenia ogrodowego. Do zespołu zamkowo-parkowego dociera się przez most na Wieprzu i dojściu na wysokie, tarasowo opadające od zachodu wzgórze, dawny brzeg koryta rzeki. Przechodząc obok żeliwnego greckiego krzyża, mijamy po prawej stronie dawną oficynę barokową wzniesioną w XVIII wieku, a odbudowaną po wojnie, w której obecnie mieści się szkoła podstawowa. Po przekroczeniu barokowej bramy wjazdowej znajdujemy się na terenie zamkowym. Brak osi kompozycyjnej w uszeregowaniu budynków, które powstały w różnym czasie. Jest to wynikiem ewolucji tej siedziby od zamku obronnego, potem rezydencji pałacowej, aż do folwarku, gdyż taką rolę miała ona w ostatnim okresie, kiedy Ostrowscy na stałe przebywali w Warszawie lub za granicą. Wraz z kolejnymi zmianami zamku, dużym przeobrażeniom i zniszczeniom ulegał wcześniejszy układ przestrzenno-kompozycyjny założenia ogrodowego. Z lewej strony od wejścia starsze i nowsze budynki gospodarcze oraz dworek tworzą niewielki dziedziniec. Na szczególna uwagę zasługuje stary lamus wzniesiony na początku XVII wieku współczesny zamkowi obronnemu, obecnie siedziba biblioteki publicznej. Mury zamku obronnego są grube z kolebkowym sklepieniem i oskarpowanymi narożnikami. Przypominają bastionowo ukształtowane naroża ruin pałacu lub pozostałości wcześniejszego zamku. Z pięknego regularnego założenia parkowego nie zachowało się zbyt wiele. Pozostały stare lipy i duże wolne przestrzenie na osi pałacowej ograniczone od południa aleją lipową. Wszystkie pomniki przyrody zostały zniszczone a w 1977 r. runęła najstarsza lipa zwana lipą Sobieskiego. Wiosną 1980 r. od starego pnia zaczęły odrastać młode pędy, a obecnie jest to już dorosłe drzewo. Najlepiej zachowanym i najciekawszym pod względem zabytkowym obiektem na terenie zespołu parkowo-pałacowego jest barokowa kaplica, wzniesiona prawdopodobnie wg Tylmana z Gameren w końcu XVII wieku wraz z póżnobarokową polichromią z lat z lat 1723-48 fundowaną przez Piotra i Antoninę z Rzewuskich Miączyńskich. Na wschodnich krańcach parku, gdzie znikły już dawno zabudowania folwarczne, skąd wycięto drzewa, a znaczną powierzchnię zamieniono na pola uprawne, jest rozpadająca się klasycystyczna oranżeria wzniesiona w początku XIX wieku.